Her canlının birbirinden farklı birçok ihtiyacı vardır; fakat temizlik, birçok canlıda gördüğümüz ortak ihtiyaçlardan biridir. İnsanlar temizlik ve hijyenini hem kendi sağlığı açısından hem de başkalarına güzel görünmek adına sürdürür. Bu yönüyle temizlik ve titizlik, toplum tarafından değerli görülen bir olgudur. Titiz insanlar övülürken, titiz olmayan kişiler ise çoğu zaman eleştirilir.
Ancak ruh sağlığı alanında bilindiği gibi, aşırı olan her düşünce, tutum ve davranış sağlıksız sonuçlara yol açabilir. Temizlik gibi olumlu ve sosyal olarak kabul gören bir davranış bile, aşırıya kaçıldığında kişinin ruh sağlığını ve yaşam kalitesini ciddi şekilde zedeleyebilir. Hatta yalnızca kişiyi değil, birlikte yaşadığı insanların hayatını da olumsuz yönde etkileyebilir.
Böyle durumlarda ilk olarak bilinmesi gereken şey, her davranışın aşırısının sağlıksız olabileceğidir. Eğer temizlik durumu bir takıntı haline geldiyse, temizlik yapmadan duramıyorsak, zihnimizden sürekli temizlikle (mikroplar, kirlenme, hastalık bulaşması vb.) ilgili düşünceler geçiyorsa ve bu düşünceleri bastırmak için bazı davranışlara başvuruyorsak —örneğin çok sık elleri yıkamak, evi sürekli temizlemek ya da temizlikle aşırı zaman harcamak— o zaman temizlikle ilgili bir obsesif kompulsif bozukluk (OKB) geliştirmiş olabiliriz.
Burada önemli olan, bu durumu fark edebilmek ve kabul edebilmektir. Çünkü her sorun gibi bu tür ruhsal zorluklar da farkındalık ve kabullenmeyle iyileşme sürecine girer. Temizliğe dair takıntılı bir durum yaşıyor olabileceğimizi kabul ettikten sonra, OKB’nin ne olduğunu daha iyi anlamak ve gerektiğinde profesyonel destek almak oldukça önemlidir.
Temizlik OKB’si Nedir?
Temizlik OKB’si (Obsesif Kompulsif Bozukluk), kişinin mikrop kapma, kirlenme ya da hastalık bulaşmasıyla ilgili yoğun ve tekrar eden düşünceler yaşaması ve bu düşüncelerle başa çıkmak için sürekli temizlik yapma, yıkama veya sterilizasyon gibi davranışlara yönelmesiyle karakterize bir ruhsal bozukluktur. Bu durum, obsesif kompulsif bozukluğun en yaygın görülen alt tiplerinden biridir ve kişinin hayat kalitesini ciddi anlamda düşürebilir.
Temizlik OKB’si olan bireyler, istemedikleri halde zihinlerine gelen ve yoğun kaygıya neden olan düşüncelerden kurtulmakta zorlanırlar. Örneğin, bir kapı koluna dokunduktan sonra “mikrop kapmış olabilirim” düşüncesi zihinlerine yerleşir. Bu rahatsız edici düşünceden kurtulmak için ellerini defalarca yıkarlar. Ancak bu rahatlama geçicidir, çünkü kısa süre sonra benzer bir düşünce yeniden ortaya çıkar. Bu döngü devam ettikçe, kişi kendini sürekli temizlik yapmak zorunda hisseder.
Obsesyonlar, yani takıntılı düşünceler genellikle şu şekilde olabilir: “Ellerim kirlendi, hemen yıkamalıyım yoksa hasta olurum.”, “Dışarıdan gelen insanlar mikroplu, evi kirletebilirler.”, “Eşyalar yeterince temiz değil, onları yeniden silmeliyim.” Bu tür düşünceler kişide yoğun kaygıya neden olur.
Kompulsiyonlar ise bu kaygıyı azaltmak için yapılan tekrarlayıcı davranışlardır. Temizlik OKB’sinde en yaygın kompulsiyonlar arasında elleri çok sık ve uzun süre yıkamak, duş alma süresini aşırı uzatmak, evin her yerini tekrar tekrar dezenfekte etmek, dışarıdan gelen kıyafetleri hemen yıkamak, başkalarının dokunduğu yerlere temas etmekten kaçınmak ve çevresindekilere de temizlikle ilgili kurallar koymak yer alır.
Bu durum sıradan bir titizlikle karıştırılmamalıdır. Titiz bir kişi temizlik yaparken rahatsızlık hissetmez ve bu davranışlar hayatını kısıtlamaz. Ancak Temizlik OKB’si olan kişiler, bu davranışları yapmadıklarında aşırı rahatsızlık ve kaygı hissederler. Ayrıca bu düşünce ve davranışlar kişinin sosyal ilişkilerini, iş yaşamını ve genel işlevselliğini olumsuz etkileyebilir.
Temizlik OKB’si genellikle çocukluk ya da ergenlik döneminde başlar, ancak her yaşta görülebilir. Tek bir nedeni yoktur; genetik yatkınlık, çocuklukta yaşanan travmalar, ailede katı temizlik kurallarının olması, beyindeki kimyasal dengesizlikler gibi faktörler etkili olabilir.
Bu bozukluğun tedavisinde en etkili yöntem Bilişsel Davranışçı Terapi’dir (BDT). Özellikle “Maruz Bırakma ve Tepki Önleme” (ERP) adı verilen teknikle kişi korktuğu şeylere aşamalı olarak maruz bırakılır ve temizlik davranışını yapmaması sağlanır. Bu sayede kişi, korkularının düşündüğü kadar tehlikeli olmadığını deneyimleyerek öğrenir.
Erken müdahale, kişinin yaşam kalitesini artırmak açısından oldukça önemlidir. Temizlik OKB’si olan bireylerin profesyonel destek alması, bu döngüyü kırabilmeleri ve sağlıklı bir yaşam sürdürebilmeleri açısından büyük fayda sağlar.
